جلوه‌‌های بلاغت در دو سرود منسوب به مانی

مانی از پدر و مادری ایرانی در بابِل، که از استان‌‌های حکومت اشکانی بود، زاده شد. به گواهی تاریخ، ایرانیان مردمانی بلیغ بوده‌‌اند و بین‌‌النهرین محل تلاقی عقاید، افکار، و اساطیر گوناگون محسوب می‌‌شد. تبار ایرانی و پرورش در بابل زمینه‌‌های رشد و تعالی اندیشه و هنر را در مانی مهیا ساخت. بی‌‌شک جنبه‌‌ای از بلاغت ایرانیِ پیش از اسلام در اشعار او تجلی ‌‌یافته بود که نمونه‌‌های بازمانده به زبان فارسی میانه و پارتی پیروان او بخش کوچکی از این گنجینۀ پربار گذشته است. این اشعار گوشه‌‌ای از تصرفات ایرانیان در حوزۀ خیال و برخی سنت‌‌ها و ویژگی‌‌های شعری آن دوره را نشان می‌دهد. در این مقاله، دو سرود یکی، به زبان فارسی میانه و دیگری، به زبان پارتی، که اصل آن‌ها منسوب به مانی است، به دلیل تنوع استفاده از صُوَر خیال و جلوه‌‌های بلاغی پیشرفته، بررسی و تحلیل زیبایی‌شناختی می‌شوند. از آرایه‌‌های ادبی در این دو سرود کوتاه، به تشبیه، استعاره، مجاز، کنایه، تکرار، مراعات‌‌نظیر، حس‌آمیزی، ایهام، و ایهام تناسب باید اشاره کرد که ظرافت و ذوق به‌‌کاررفته در برخی از آن‌ها از دست‌یابی شاعران آن دوره، به نوعی کمال در حوزۀ خیال شاعرانه حکایت می‌‌کند، موضوعی که از لحاظ تاریخ ادبی ایران بسیار مهم است. در این اشعار، امکانات ادبی و بلاغی در خدمت اندیشه‌‌های مانی درآمده است که، به مناسبت، دربارۀ این عقاید توضیح داده شده است.